Mobbing davası açmayı düşünüyorsanız, Yasal süreç ve haklarınız hakkında bilmeniz gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır.
Yasal Dayanaklar ve Çalışan Hakları:
Türk iş hukuku ve Borçlar Kanunu, çalışanları mobbinge karşı korumaktadır:
- Borçlar Kanunu Madde 417: İşveren, iş ilişkisinde çalışanın kişiliğini korumak ve saygı göstermek, ayrıca psikolojik ve cinsel tacizin önlenmesi için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
- İş Kanunu: Mobbing, eşit davranma ilkesine aykırılık, çalışma koşullarında değişiklik ve iş sözleşmesinin haklı nedenle feshi gibi hükümler kapsamında değerlendirilebilir. İş Kanunu’nun 24/2. maddesi, işçinin onur ve şerefine dokunacak sözler söylenmesi, cinsel taciz, işveren veya ailesinin işçiyi veya ailesini aşağılaması, asılsız ağır isnatlarda bulunulması gibi durumlarda işçiye haklı nedenle fesih imkanı tanır.
- Mobbingin Suç Niteliği: Mobbing, hukuki bir suçtur ve Türk Ceza Kanunu’na göre cezai yaptırımları olabilir. Mobbing uygulayan kişi, duruma göre 3 aydan 2 yıla kadar hapis cezası alabilir.
Mobbinge maruz kalan çalışanların sahip olduğu haklar şunlardır:
- Tazminat Talep Etme Hakkı: Mobbing nedeniyle maddi ve manevi zararlarının tazminini talep edebilirler.
- İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshetme Hakkı: Mobbingin dayanılmaz hale gelmesi durumunda iş sözleşmesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı talep edebilirler.
- Yeniden İşe Alınma Davası Açma Hakkı: Bazı durumlarda yeniden işe alınma davası açılabilir.
- Şikayet ve Başvuru Hakkı: İşverene yazılı olarak başvurup çözüm talep edebilir, Alo 170 Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi’ni arayabilir, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na veya CİMER’e şikayette bulunabilir, Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunabilir ve gerekirse baro adli yardım servislerinden destek alabilirler.
Mobbing Davasında Deliller:
Mobbing iddialarını kanıtlamak zorlu bir süreç olabilir. Mahkemeler genellikle tutarlı ve inandırıcı deliller aramaktadır. Delil olarak kullanılabilecek bazı unsurlar şunlardır:
- Tanık Beyanları: Mobbing olaylarına şahit olan iş arkadaşları veya diğer kişilerin ifadeleri önemlidir.
- Yazılı ve Elektronik İletişimler: E-postalar, mesajlar, notlar gibi yazılı veya elektronik ortamdaki iletişimler delil teşkil edebilir.
- Sağlık Raporları: Mobbing nedeniyle oluşan psikolojik sorunlara dair doktor raporları ve psikolojik değerlendirme raporları sunulabilir.
- Ses ve Görüntü Kayıtları: Yasalara uygun şekilde alınmış ses veya görüntü kayıtları delil olarak kullanılabilir. Ancak, gizlice alınan kayıtların hukuki geçerliliği tartışmalı olabilir.
- İşyeri Kayıtları: Performans değerlendirme raporları, disiplin soruşturmaları, görevlendirme değişiklikleri gibi işyeri kayıtları da delil olarak değerlendirilebilir.
Mahkemeler, mobbing iddialarını değerlendirirken olayın süresini, sıklığını ve çalışanın üzerindeki psikolojik etkilerini dikkate alacaktır.
Zamanaşımı:
Mobbing davalarında zamanaşımı süresi, Borçlar Kanunu’ndaki haksız fiil hükümlerine tabidir. Buna göre, tazminat talepleri, zarar görenin zararı ve faili öğrendiği tarihten itibaren iki yıl ve her halükarda fiilin işlendiği tarihten itibaren on yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Ancak, mobbing eylemi aynı zamanda bir suç teşkil ediyorsa, ceza kanunlarındaki daha uzun zamanaşımı süresi uygulanabilir.
Tazminat:
Mobbing davası sonucunda mahkeme, mobbingin varlığını tespit ederse, mağdur çalışanın maddi ve manevi zararlarının tazmin edilmesine karar verebilir.
- Maddi Tazminat: Mobbing nedeniyle uğranılan ekonomik kayıpları (örneğin, işsiz kalma, tedavi giderleri) karşılar.
- Manevi Tazminat: Mobbingin neden olduğu psikolojik acı, üzüntü, itibar kaybı gibi manevi zararları gidermeyi amaçlar. Manevi tazminat miktarı belirlenirken, olayın özellikleri, tarafların ekonomik durumları, kusur derecesi ve paranın satın alma gücü gibi faktörler dikkate alınır. Ayrıca, işverenin eşit davranma ilkesini ihlal etmesi durumunda, işçinin dört aylık ücreti tutarında ek bir tazminata hükmedilebilir.
Dava Süreci:
Mobbing davası, iş mahkemelerinde açılır. Dava dilekçesi ile birlikte delillerin sunulması gereklidir. Mahkeme, tarafları dinler, delilleri inceler ve gerekirse tanık ifadelerini alır. Bilirkişi incelemesi de yapılabilir. Yargılama sonucunda karar verilir.
Önemli Tavsiyeler:
- Mobbinge maruz kaldığınızı düşünüyorsanız, olayları tarih ve detay belirterek yazılı olarak kayıt altına alın.
- Mümkünse tanıklarınızla iletişime geçin ve ifadelerini alın.
- Bir avukattan hukuki destek almak, haklarınızı doğru bir şekilde savunmanıza yardımcı olacaktır.
- İşveren nezdinde veya ilgili kurumlara (Alo 170, CİMER vb.) şikayette bulunmak da önemlidir.
Unutmayın, mobbing ciddi bir sorundur ve yasal haklarınız bulunmaktadır. Bu haklarınızı kullanmaktan çekinmeyin. Şişli avukat desteği ile mobbing davanız için destek alabilirsiniz.
Mobbing Nedir
Mobbing, kelime anlamı olarak “psikolojik taciz” veya “iş yerinde zorbalık” anlamına gelir. Daha detaylı tanımlayacak olursak:
Bir veya birden fazla kişi tarafından, bir çalışana yönelik sistematik olarak uygulanan, düşmanca ve etik olmayan iletişim veya davranışlardır. Bu davranışlar genellikle mağduru işinden soğutmak, yıldırmak, itibarını zedelemek veya dışlamak amacını taşır.
Mobbingin temel unsurları şunlardır:
- Sistematik Olması: Tekrarlanan ve belirli bir süreklilik gösteren davranışlar söz konusudur. Tek bir olumsuz olay mobbing olarak değerlendirilmez. Yargıtay kararlarına göre bu süreklilik genellikle en az 3 ay ile 3 yıl arasında olabilir.
- Düşmanca ve Etik Olmayan Davranışlar: Hakaret, aşağılama, küçük düşürme, sürekli eleştirme, görmezden gelme, sosyal izolasyon, aşırı veya anlamsız iş yükleme gibi davranışlar mobbing kapsamına girebilir.
- Amaç: Bu davranışların altında genellikle mağduru işten uzaklaştırma, sindirme veya üzerinde baskı kurma amacı yatar.
Mobbing Ne Değildir?
Her türlü olumsuz davranış mobbing olarak nitelendirilemez. Aşağıdaki durumlar genellikle mobbing olarak kabul edilmez:
- Tek Seferlik Olumsuz Eleştiriler: İşle ilgili yapıcı eleştiriler veya hatalar sonucu oluşan uyarılar mobbing değildir.
- Anlık Öfke Patlamaları: Kontrolsüz ancak süreklilik arz etmeyen öfke nöbetleri mobbing sayılmaz.
- İşin Doğasından Kaynaklanan Stres: Yoğun iş temposu veya zorlu görevler tek başına mobbing oluşturmaz.
- Kişilik Uyuşmazlıkları: Çalışanlar arasındaki anlaşmazlıklar veya iletişim sorunları mobbing olarak değerlendirilmez, ancak bu durumlar zamanla mobbinge dönüşebilir.
Özetle Mobbing: İş yerinde bir çalışana yönelik, süreklilik gösteren, düşmanca ve etik olmayan, psikolojik olarak yıpratıcı ve işten uzaklaştırma amacı taşıyan davranışlar bütünüdür.
Mobbing Türleri
Mobbing, uygulanan davranışların biçimine, hedefine ve amacına göre çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. İşte en yaygın mobbing türleri:
- Dikey Mobbing (Yukarıdan Aşağıya Mobbing):
- En sık karşılaşılan mobbing türüdür.
- Üst düzey yöneticiler veya amirler tarafından astlarına yönelik sistematik kötü muameleyi içerir.
- Örnekler:
- Çalışanın sürekli olarak aşağılanması veya küçük düşürülmesi.
- Anlamsız veya yetersiz görevler verilerek becerilerinin kullanılmasının engellenmesi.
- Çalışanın fikirlerinin sürekli olarak reddedilmesi veya alay konusu yapılması.
- Çalışanın sosyal çevresinden ve bilgi akışından kasıtlı olarak dışlanması.
- Aşırı ve gerçekçi olmayan iş yükü verilerek baskı oluşturulması.
- Tehditler, bağırarak konuşma veya diğer sindirme taktikleri uygulanması.
- Yatay Mobbing (Eşitler Arası Mobbing):
- Aynı pozisyonda veya benzer kıdemdeki çalışanlar arasında gerçekleşir.
- Rekabet, kıskançlık, kişisel anlaşmazlıklar veya grup dinamikleri gibi nedenlerle ortaya çıkabilir.
- Örnekler:
- Çalışanın dedikodusunun yapılması veya hakkında asılsız söylentiler yayılması.
- Çalışanın işbirliğinden kasıtlı olarak dışlanması veya engellenmesi.
- Çalışanın başarısının küçümsenmesi veya sabote edilmesi.
- Çalışana yönelik alaycı veya aşağılayıcı şakalar yapılması.
- Çalışanın sürekli olarak eleştirilmesi veya kusur bulunmaya çalışılması.
- Çalışanın sosyal ortamda yalnız bırakılması veya görmezden gelinmesi.
- Aşağıdan Yukarıya Mobbing (Tersine Mobbing):
- Daha nadir görülen bir türdür.
- Astların, yöneticilerine veya üstlerine yönelik sistematik olumsuz davranışlarını içerir.
- Genellikle yöneticinin yetersizliği, otorite eksikliği veya grup içerisindeki güçlü astların etkisiyle ortaya çıkabilir.
- Örnekler:
- Yöneticinin talimatlarının sürekli olarak göz ardı edilmesi veya sabote edilmesi.
- Yöneticinin arkasından konuşulması veya itibarının zedelenmeye çalışılması.
- Yöneticinin kararlarına karşı toplu olarak direnç gösterilmesi.
- Yöneticinin sosyal olarak dışlanması veya görmezden gelinmesi.
- Yöneticinin yetkinliğinin sürekli olarak sorgulanması veya alay konusu yapılması.
Davranış Biçimlerine Göre Mobbing Türleri:
Yukarıdaki temel ayrımların yanı sıra, mobbing davranışlarının niteliğine göre de farklı kategorilendirmeler yapılabilir:
- İtibara Yönelik Saldırılar: Dedikodu yayma, küçük düşürme, alay etme, aşağılama.
- Sosyal İlişkilere Yönelik Saldırılar: Dışlama, görmezden gelme, yalnızlaştırma, iletişim kurmama.
- Mesleki Duruma Yönelik Saldırılar: Anlamsız görevler verme, yeteneklerini kullanmasını engelleme, sürekli eleştirme, başarısını sabote etme.
- Sağlığa Yönelik Saldırılar: Aşırı iş yükü verme, uyku düzenini bozma, fiziksel olarak rahatsız edici koşullar yaratma, tehdit etme.
Unutmamak gerekir ki, mobbing genellikle bu farklı davranış biçimlerinin bir kombinasyonu şeklinde ortaya çıkar ve zamanla mağdurun psikolojik ve fiziksel sağlığı üzerinde ciddi etkiler yaratır.
Mobbing Nasıl İspatlanır
Mobbing, genellikle mağdurun yalnız ve çaresiz hissettiği, kanıtlaması zor bir durumdur. Ancak, doğru adımlarla ve dikkatli bir şekilde delil toplayarak mobbingi ispatlamak mümkündür. İşte mobbingi ispatlama yolları:
- Yazılı Delillerin Toplanması:
- Mobbing Günlüğü Tutmak: Maruz kaldığınız her türlü olumsuz davranışı tarih, saat, yer ve detaylarıyla birlikte düzenli olarak not alın. Bu günlük, olayların sistematik olduğunu göstermesi açısından çok önemlidir. Elektronik ortamda (e-posta, not uygulaması vb.) tutmak, tarihlerin değiştirilememesi açısından avantaj sağlayabilir.
- E-postalar ve Mesajlar: Mobbing içeren veya ima eden her türlü e-posta, SMS, WhatsApp mesajı gibi yazışmaları saklayın.
- İşyeri İçi Yazışmalar ve Belgeler: Performans değerlendirme raporları, görevlendirme değişiklikleri, disiplin soruşturmaları, tayin belgeleri, izin talepleri ve retleri gibi işyeri ile ilgili tüm yazılı belgeleri muhafaza edin. Aleyhinize yapılan haksız veya mesnetsiz değerlendirmeler, mobbingin bir parçası olabilir.
- Şikayet Dilekçeleri ve Cevapları: İşverene veya ilgili birimlere yaptığınız mobbing şikayetlerini ve bu şikayetlere verilen cevapları saklayın.
- Tanık Beyanları:
- Mobbinge uğradığınıza şahit olan iş arkadaşlarınızla konuşun. Onların gönüllü olarak ifade vermesi çok değerlidir. Tanıkların isimlerini ve iletişim bilgilerini not alın.
- Eski iş arkadaşlarınız da mobbing uygulamalarına şahit olmuş olabilir. Onlarla da iletişime geçmek faydalı olabilir.
- Tanıkların ifade vermekten çekinebileceği unutulmamalıdır. Bu durumda, tanıkların ileride mahkemede dinlenmesi talep edilebilir.
- Sağlık Raporları ve Psikolojik Değerlendirmeler:
- Mobbingin neden olduğu psikolojik sorunlar (stres, kaygı, depresyon, uyku bozuklukları vb.) için doktora başvurun ve sağlık raporlarınızı saklayın.
- Gerekirse psikolog veya psikiyatristten destek alın ve psikolojik değerlendirme raporlarınızı dava sürecinde delil olarak sunun. Bu raporlar, mobbingin sizin üzerinizdeki olumsuz etkilerini göstermesi açısından önemlidir.
- Ses ve Görüntü Kayıtları:
- Yasalara uygun şekilde alınmış ses veya görüntü kayıtları delil olarak kullanılabilir. Ancak, gizlice alınan kayıtların hukuki geçerliliği mahkeme tarafından değerlendirilecektir. Yargıtay bazı kararlarında, başka türlü ispatlama imkanı olmayan durumlarda gizli ses kayıtlarını delil olarak kabul etmiştir. Ancak bu konuda bir avukata danışmak önemlidir.
- İşyerinde güvenlik kameraları varsa, mobbing olaylarının bu kameralara yansımış olabileceği ihtimalini araştırın ve mahkemeden bu kayıtların incelenmesini talep edebilirsiniz.
- Diğer Deliller:
- Sosyal Medya Paylaşımları: Aleyhinize yapılan hakaret içerikli veya küçük düşürücü sosyal medya paylaşımlarını ekran görüntüleriyle belgeleyin.
- Performans Düşüklüğü ve Hata Oranındaki Artış: Mobbingin etkisiyle iş performansınızda düşüş veya hata oranınızda artış olduysa, bu durumu gösteren kayıtları (varsa) saklayın.
- İşyeri Atmosferindeki Değişiklikler: Mobbingin başladığı dönemden itibaren işyeri atmosferinde gözle görülür olumsuz değişiklikler olduysa (iletişimde azalma, gerginlik, huzursuzluk vb.), bu durumu gözlemleyen tanıkların ifadeleri önemli olabilir.
Önemli Hususlar:
- Sistematik Olması: Unutmayın ki tek bir olumsuz davranış mobbing olarak değerlendirilmez. Davranışların sistematik ve sürekli olduğunu kanıtlamak önemlidir.
- Yaklaşık İspat Yeterlidir: Türk hukukunda mobbing davalarında kesin ispat aranmaz. İddialarınızı destekleyen “yaklaşık ispat” sağlayacak deliller sunmanız yeterlidir.
- İspat Yükü: Yargıtay içtihatlarına göre, mobbing iddiasında bulunan işçinin bu yönde “kuvvetli emareler” sunması halinde, mobbingin gerçekleşmediğini ispat yükü işverene geçer.
- Avukat Desteği: Mobbing davası karmaşık bir süreç olabilir. Bu nedenle, bir avukattan hukuki destek almak haklarınızı doğru bir şekilde savunmanıza yardımcı olacaktır. Beşiktaş avukat desteği ile mobbing davanız sürecinde destek alabilirsiniz.